Di chỉ khảo cổ học quốc gia Phôi Phối – Bãi Cọi, tọa lạc tại xã Nghi Xuân, Hà Tĩnh, được xác định là nơi giao thoa của nền văn hóa Sa Huỳnh và văn hóa Đông Sơn. Nơi đây ẩn chứa nhiều bí ẩn cần tiếp tục khám phá và tìm hiểu.
Đáng buồn thay, sau hơn 10 năm được công nhận, di tích này đang dần bị lãng quên và xâm phạm nghiêm trọng.
Di chỉ khảo cổ học này trải rộng trên khu đất 6 ha, bao gồm cồn cát Bãi Cọi và các điểm xung quanh như Bãi Lòi, Bãi Phôi Phối, được Viện Khảo cổ học phát hiện lần đầu năm 1974. Bãi Cọi là quần thể mộ táng với hai loại hình mộ huyệt đất và mộ chum được chôn xen kẽ.
Điểm đặc biệt của di chỉ Bãi Cọi là trong nhiều mộ chum (Sa Huỳnh) có hiện vật thuộc văn hóa Đông Sơn và ngược lại, trong các mộ huyệt đất (Đông Sơn) cũng phát hiện nhiều hiện vật mang đặc trưng văn hóa Sa Huỳnh.
Bãi Cọi không chỉ là di tích khảo cổ mà còn là điểm hẹn của các nền văn hóa lớn thời sơ sử Việt Nam. Hiện nay, các hiện vật quý giá từ khu di tích đang được Bảo tàng tỉnh Hà Tĩnh và Bảo tàng Lịch sử quốc gia lưu giữ, trưng bày. Tuy nhiên, dù đã được xếp hạng di tích cấp quốc gia, nơi này vẫn đối mặt với sự xâm hại từ việc khai thác cát và nạn săn tìm cổ vật.
Một thực trạng đáng lo ngại là khu vực bảo vệ di chỉ chưa được phân định ranh giới rõ ràng, không có phương án bảo vệ, khiến di tích tồn tại nhiều bất cập gây mất mỹ quan. Điều đáng nói là khu vực rộng lớn này lại không có hàng rào bảo vệ, dẫn đến tình trạng người dân lấn chiếm xây dựng lăng mộ.
Cha chung không ai khóc…