Trong cuốn “Lý Thường Kiệt – Lịch sử ngoại giao và tôn giáo triều Lý” của tác giả Hoàng Xuân Hãn, có một trích dẫn đáng chú ý ở trang 189: “Xem đó, ta thấy rằng các thần tích, dẫu là xưa như những chuyện chép theo sách Việt Điện U Linh, cũng rất đáng nghi ngờ. Nhất là khi các thần tích ấy chép rõ các chi tiết vụn vặt, thì lại càng nên nghi hoặc”.
Đồng quan điểm, tạp chí Xưa và Nay số 135, tháng 3-2003 đã chỉ ra rằng các sự tích thần đều có cốt lõi lịch sử, nhằm tôn vinh lịch sử và di tích. Tuy nhiên, hiện nay, nhiều di tích đã mất đi thần tích, và nhiều địa phương đang cố gắng khôi phục lại chúng.
Có nhiều trường hợp đáng lưu ý, như:
- Làng Bạch Liên, xã Phương Liên, huyện Thường Tín, tỉnh Hà Tây vốn thờ vị Cao Hiển đại vương, nhưng sau đã rước Trần Hưng Đạo về thờ.
- Làng Hạ Hồi cùng thờ Cao Hiển đại vương, nhưng do không còn thần tích, đã xin một bản sao thần tích Cao Sơn đại vương để làm hồ sơ xếp hạng di tích.
- Ngược lại, tại Duyên Hà, dân làng vẫn kiên quyết thờ vị Cao Hiển như cũ, mặc dù cũng được sao một bản thần tích Cao Sơn đại vương giống như ở Hạ Hồi.
Rõ ràng, sự tích thần làng không dễ bị thay đổi, trừ khi có những động cơ không thuần túy tín ngưỡng. Chính vì vậy, việc nắm bắt và chỉ đạo khôi phục thần tích một cách kịp thời và chặt chẽ là rất cần thiết, nhằm tránh nguy cơ tạo ra những mốc mới trong việc tái tạo thần tích trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa.
adu dấu gạch nối